पहिला पाउस पडून गेला होता. थोडी उघडिक मिळाली होती. त्यामुळे अजुन पाउस पडायच्या आधी कुठेतरी जाउन येण्यासाठी आम्ही फार आतुर होतो. ताम्हिणी भागात सलग ४ आठवडे जाउन आलो होतो आणि त्या भागात पाउसही जास्त असण्याची शक्यता होती.त्यामुळे सासवड कडे जाण्याच्या निर्णयावर शिक्कामोर्तब झाले.
शनिवारी सकाळी मी आणि आदित्य पुण्यातून सासवडला पोहोचलो. प्रणव आणि जयदेव शिरवळवरुन प्रॅक्टिकल करुन सासवडला आले. अमितच्या घरी सगळे जमले आणि तिथून भटकंतीस प्रारंभ झाला.
(डावीकडून) गणेश, प्रणव, आदित्य, जयदेव आणि अमित सासवडच्या स्टॅण्डवर
नुकताच पाउस पडून गेल्यामुळे, दोनच दिवसापूर्वी उघडे बोडके दिसणारे ते डोंगर आता चक्क हिरवेगार झाले होते. उनही जास्त नव्हते. भतकंतीसाठी वातावरण एक नंबर होते. सुरूवातीलाच ब्लॅक बर्ड, बुशलार्क, बुलबुल, चीरक, दयाळ हजेरी लावून गेले. पावसामुळे ह्या सर्वांच्या उत्साहाला उधाण आले होते. त्यांच्या गायनामुळे भटकंतीला मस्त पार्श्वसंगीत लाभले. कस्तूर (मलबार व्हिस्त्लिंग थ्रश) बेफिकीर शीळ घालत होते, कारुण्य कोकिळ मधून मधून त्यांना साथ देत होते. फिरता फिरता कधी दुपार झाली ते कळालेच नाही.
पुरंदर
ह्या फिरण्यात आम्हाला जवळपास १५-२० साळिंदराची बिळे दिसली. पण त्यात एकही साळिंदर नव्हते. सगळ्या बिळांच्या बाहेर काहीतरी जाळल्याचे दिसले. साळिंदराच्या शिकारीची ही स्टॅण्डर्ड पद्धत आहे. काहीतरी जाळून धूर बिळात सोडायचा, त्यामुळे ते बाहेर निघते. बाहेर निघताच त्याच्या डोक्यात दगड घालायचा. बहुतेक एक शिकारी टोळी नुकतीच या भागात येउन गेली होती.बऱ्याच ठिकणी खोकडाच्या विष्ठा दिसल्या. ४-५ वेळा चिंकारा पण दिसले.
साळिंदराचे बीळ (इनसाईड ऍण्ड आऊटसाईड फ्रॉम इनसाईड)
बांधुन आणलेला वडापाव खात आम्ही एका झाडाखाली बसलो होतो. समोरच्या निवडुंगावर एक होला येउन बसला. मस्त पोझ दिली होती. जणू काहि फोटोसेशन साठीच आला होता. त्याचा जवळून फोटो काढण्यासाठी दबकत दबकत मी पुढे सरकत होतो, पावलांचा आवाज न होऊ देता, खाली वाकुन. होला लेन्सच्या टप्प्यात जवळपास आला होता. अजुन थोडे जवळ जाण्यासाठी मी एक पाऊल पुढे टाकले तर, फर्रर्रर्र आवाज करत पायातून काहितरी उडाले. माझ्या **** कपाळात!!!!! काय होते ते? क्वेल. पण क्वेल तर सरळ वर उडते आणि मग पुढे जाते. पण ह्या पठ्ठ्याने उडण्यासाठी जो काही मार्ग निवडला होता, तो जर ट्रेस करायचा झाला तर क्रिकेट मधे वापरल्या जाणाऱ्या हॉक आय ला सुद्धा घाम फुटला असता. तो थोडा पुढे गेल्यावर त्याच्या पंखावरचे आरसे दिसले आणि एकंदरीत जिझ्झवरुन लक्षात आले की हा तर "रातवा".
रातवा
मी त्याच्या मगे कॅमेरा सरसावत पळालो. पण तो रातवा शेजारच्या झाडीत कुठेतरी गडप झाला. तो ज्या ठिकाणावरुन उडाला तिथे बघितले तर माझा माझ्या डोळ्यांवर विश्वासच बसला नाही. मी जोरात ओरडलो, "आईशप्पथ! प्रणव! नाईटजार चे घरटे".
अंडी
सगळे जण पळत त्या ठिकाणी आले. त्या घरट्यात दोन अबोली रंगाची अंडी होती. ती बघून आमची खात्री झाली की तो रातवा परत इथे येणार. आम्ही थोडे मागे जाउन एका झुडुपाच्या आडोश्याला कॅमेरे परजत बसलो.
"रातवा" किंवा "रात्रिंचर" (नाइटजार) हा तसा गावाकडील लोकांना माहीत असलेला पक्षी आहे. त्याचा आढळ शहरात नसल्याने तो शहरातील लोकांना माहीत नाही. त्याच्या नावावरुनच कळते की हा निशाचर पक्षी आहे. दिवसा तो कुठेतरी दगडात किंवा झाडाच्या आडव्या फांदीवर स्थिर बसून राहतो. त्याचा रंगपण आजूबाजूच्या वातावरणाशी इतका अनुकूल झालेला असतो की आपण त्याच्यापासुन एक दोन फुटावर असलो तरी तो आपल्याला दिसत नाही. त्यांच्या मोठ्या जिवणीमुळे युरोपमधे त्यानां "गोटसकर" म्हणजे बकरीचे दूध पिणारे असे म्हणतात. पण हा समज चुकिचा आहे. त्यांचे अन्न प्रामुख्याने उडणारे किडे, चतुर हे आहे. रात्रिच्या वेळी उडत उडत ते शिकार करतात. त्यांच्या चोचीच्या बाजूला मिशा असतात, त्यांचा उपयोग किडे पकडण्यात सेन्सर म्हणून होतो. त्यांच्या नाकपुड्या चोचीवर विचित्र प्रकारे बसवल्यासारख्या असतात. असे असण्यामागे काय प्रयोजन असेल?त्यांचे डोळे बाजुला असून ते जवळपास ३६० डिग्री कव्हर करतात.
३६० डिग्री व्हिजन.
पण रातव्याचे सगळ्यात भारी वैशिष्ट्य म्हणजे त्याचे उडणे. रातवे उलटे पंख मारू शकतात. त्यामुळे ते कधीही, कसेही वळू शकतात. त्यांच्या या उडण्याच्या सवयीमुळे संस्कृतमधे या पक्ष्याला "नप्तृक" म्हणतात. ह्याचा शब्दशः अर्थ आहे "दगडाप्रमाणे खाली पडणारा". त्यांच्या या उडण्यामुळे रात्री महामार्गावर बऱ्याच वेळा गाडीसमोर येउनही त्यांना अपघात होण्याचे प्रमाण नगण्य आहे.
आपल्या भागात प्रामुख्याने तीन प्रकारचे रातवे सापडतात:
१. ईंडियन नाईटजार (रातवा)
२. जंगल नाईटजार (कापू)
३. सवाना/फ़्रॅन्कलिनचा रातवा
प्रथमदर्शनी सर्व रातवे सारखेच दिसतात. पण थोड्या सरावाने त्यांच्यातला फरक ओळखता येऊ शकतो. पण त्यांचे आवाज ऐकले तर ते लगेच ओळखता येतात.
जवळपास १५-२० मिनिटांनी तो रातवा परत आला. तो ईंडियन नाईटजार होता. ती मादी होती. कारण तिच्या शेपटी वर पांढरे ठिपके नव्हते. ती घरट्यावर बसताना धक्क्यामुळे एक अंडे पुढे ढकलले गेले. फोटो काढण्यासाठी ही एक नामी संधी होती. मी कोपरावर सरपटत जाउन त्याचे फोटो घेतले. थोड्यावेळाने त्या मादीने ते अंडे ढकलून आपल्या पोटाखाली घेतले.
रातवा आणी त्याचे अंडे
संध्याकाळ होत आली होती, आभाळही भरून आले होते. आख्खा डोंगर उतरून खाली जायचे होते.त्यामुळे आम्ही परतण्याचा निर्णय घेतला.पण त्या ठिकाणावरून पाय निघत नव्हता. जाता जाता गणेशने दुर्बीणीतून त्या रातव्याकडे पाहिले. त्याला काहितरी हलताना दिसले. नीट बघितले तर त्या रातव्याच्या अंगावर दोन पैसे फिरत होते. ते दृश्य फारच विहिंगम होते. ते पैसे आपल्याच धुंदीत होते. फिरत फिरत ते त्य रातव्याच्या डोक्याजवळ आले, आम्हाला वाटले आता तो रातवा त्यांना खाणार, पण तो दगडासारखा ढिम्म बसुन होता. त्या पैश्यांनाच शेवटी कळाले की आपण कुठेतरी चुकीच्या ठिकाणी आहोत. ते पटकन त्याच्या अंगावरुन उतरले. आम्ही पण त्यांचे अनुकरण करुन परतीच्या वाटेला लागलो.
रातवा आणि पैसे
फ़्रॅन्कलिनचा रातवा
(हे फोटो मी सिंहगड व्हॅली मधे काढले होते.)
शनिवारी सकाळी मी आणि आदित्य पुण्यातून सासवडला पोहोचलो. प्रणव आणि जयदेव शिरवळवरुन प्रॅक्टिकल करुन सासवडला आले. अमितच्या घरी सगळे जमले आणि तिथून भटकंतीस प्रारंभ झाला.
(डावीकडून) गणेश, प्रणव, आदित्य, जयदेव आणि अमित सासवडच्या स्टॅण्डवर
नुकताच पाउस पडून गेल्यामुळे, दोनच दिवसापूर्वी उघडे बोडके दिसणारे ते डोंगर आता चक्क हिरवेगार झाले होते. उनही जास्त नव्हते. भतकंतीसाठी वातावरण एक नंबर होते. सुरूवातीलाच ब्लॅक बर्ड, बुशलार्क, बुलबुल, चीरक, दयाळ हजेरी लावून गेले. पावसामुळे ह्या सर्वांच्या उत्साहाला उधाण आले होते. त्यांच्या गायनामुळे भटकंतीला मस्त पार्श्वसंगीत लाभले. कस्तूर (मलबार व्हिस्त्लिंग थ्रश) बेफिकीर शीळ घालत होते, कारुण्य कोकिळ मधून मधून त्यांना साथ देत होते. फिरता फिरता कधी दुपार झाली ते कळालेच नाही.
पुरंदर
ह्या फिरण्यात आम्हाला जवळपास १५-२० साळिंदराची बिळे दिसली. पण त्यात एकही साळिंदर नव्हते. सगळ्या बिळांच्या बाहेर काहीतरी जाळल्याचे दिसले. साळिंदराच्या शिकारीची ही स्टॅण्डर्ड पद्धत आहे. काहीतरी जाळून धूर बिळात सोडायचा, त्यामुळे ते बाहेर निघते. बाहेर निघताच त्याच्या डोक्यात दगड घालायचा. बहुतेक एक शिकारी टोळी नुकतीच या भागात येउन गेली होती.बऱ्याच ठिकणी खोकडाच्या विष्ठा दिसल्या. ४-५ वेळा चिंकारा पण दिसले.
साळिंदराचे बीळ (इनसाईड ऍण्ड आऊटसाईड फ्रॉम इनसाईड)
बांधुन आणलेला वडापाव खात आम्ही एका झाडाखाली बसलो होतो. समोरच्या निवडुंगावर एक होला येउन बसला. मस्त पोझ दिली होती. जणू काहि फोटोसेशन साठीच आला होता. त्याचा जवळून फोटो काढण्यासाठी दबकत दबकत मी पुढे सरकत होतो, पावलांचा आवाज न होऊ देता, खाली वाकुन. होला लेन्सच्या टप्प्यात जवळपास आला होता. अजुन थोडे जवळ जाण्यासाठी मी एक पाऊल पुढे टाकले तर, फर्रर्रर्र आवाज करत पायातून काहितरी उडाले. माझ्या **** कपाळात!!!!! काय होते ते? क्वेल. पण क्वेल तर सरळ वर उडते आणि मग पुढे जाते. पण ह्या पठ्ठ्याने उडण्यासाठी जो काही मार्ग निवडला होता, तो जर ट्रेस करायचा झाला तर क्रिकेट मधे वापरल्या जाणाऱ्या हॉक आय ला सुद्धा घाम फुटला असता. तो थोडा पुढे गेल्यावर त्याच्या पंखावरचे आरसे दिसले आणि एकंदरीत जिझ्झवरुन लक्षात आले की हा तर "रातवा".
रातवा
मी त्याच्या मगे कॅमेरा सरसावत पळालो. पण तो रातवा शेजारच्या झाडीत कुठेतरी गडप झाला. तो ज्या ठिकाणावरुन उडाला तिथे बघितले तर माझा माझ्या डोळ्यांवर विश्वासच बसला नाही. मी जोरात ओरडलो, "आईशप्पथ! प्रणव! नाईटजार चे घरटे".
अंडी
सगळे जण पळत त्या ठिकाणी आले. त्या घरट्यात दोन अबोली रंगाची अंडी होती. ती बघून आमची खात्री झाली की तो रातवा परत इथे येणार. आम्ही थोडे मागे जाउन एका झुडुपाच्या आडोश्याला कॅमेरे परजत बसलो.
"रातवा" किंवा "रात्रिंचर" (नाइटजार) हा तसा गावाकडील लोकांना माहीत असलेला पक्षी आहे. त्याचा आढळ शहरात नसल्याने तो शहरातील लोकांना माहीत नाही. त्याच्या नावावरुनच कळते की हा निशाचर पक्षी आहे. दिवसा तो कुठेतरी दगडात किंवा झाडाच्या आडव्या फांदीवर स्थिर बसून राहतो. त्याचा रंगपण आजूबाजूच्या वातावरणाशी इतका अनुकूल झालेला असतो की आपण त्याच्यापासुन एक दोन फुटावर असलो तरी तो आपल्याला दिसत नाही. त्यांच्या मोठ्या जिवणीमुळे युरोपमधे त्यानां "गोटसकर" म्हणजे बकरीचे दूध पिणारे असे म्हणतात. पण हा समज चुकिचा आहे. त्यांचे अन्न प्रामुख्याने उडणारे किडे, चतुर हे आहे. रात्रिच्या वेळी उडत उडत ते शिकार करतात. त्यांच्या चोचीच्या बाजूला मिशा असतात, त्यांचा उपयोग किडे पकडण्यात सेन्सर म्हणून होतो. त्यांच्या नाकपुड्या चोचीवर विचित्र प्रकारे बसवल्यासारख्या असतात. असे असण्यामागे काय प्रयोजन असेल?त्यांचे डोळे बाजुला असून ते जवळपास ३६० डिग्री कव्हर करतात.
३६० डिग्री व्हिजन.
पण रातव्याचे सगळ्यात भारी वैशिष्ट्य म्हणजे त्याचे उडणे. रातवे उलटे पंख मारू शकतात. त्यामुळे ते कधीही, कसेही वळू शकतात. त्यांच्या या उडण्याच्या सवयीमुळे संस्कृतमधे या पक्ष्याला "नप्तृक" म्हणतात. ह्याचा शब्दशः अर्थ आहे "दगडाप्रमाणे खाली पडणारा". त्यांच्या या उडण्यामुळे रात्री महामार्गावर बऱ्याच वेळा गाडीसमोर येउनही त्यांना अपघात होण्याचे प्रमाण नगण्य आहे.
आपल्या भागात प्रामुख्याने तीन प्रकारचे रातवे सापडतात:
१. ईंडियन नाईटजार (रातवा)
२. जंगल नाईटजार (कापू)
३. सवाना/फ़्रॅन्कलिनचा रातवा
प्रथमदर्शनी सर्व रातवे सारखेच दिसतात. पण थोड्या सरावाने त्यांच्यातला फरक ओळखता येऊ शकतो. पण त्यांचे आवाज ऐकले तर ते लगेच ओळखता येतात.
जवळपास १५-२० मिनिटांनी तो रातवा परत आला. तो ईंडियन नाईटजार होता. ती मादी होती. कारण तिच्या शेपटी वर पांढरे ठिपके नव्हते. ती घरट्यावर बसताना धक्क्यामुळे एक अंडे पुढे ढकलले गेले. फोटो काढण्यासाठी ही एक नामी संधी होती. मी कोपरावर सरपटत जाउन त्याचे फोटो घेतले. थोड्यावेळाने त्या मादीने ते अंडे ढकलून आपल्या पोटाखाली घेतले.
रातवा आणी त्याचे अंडे
संध्याकाळ होत आली होती, आभाळही भरून आले होते. आख्खा डोंगर उतरून खाली जायचे होते.त्यामुळे आम्ही परतण्याचा निर्णय घेतला.पण त्या ठिकाणावरून पाय निघत नव्हता. जाता जाता गणेशने दुर्बीणीतून त्या रातव्याकडे पाहिले. त्याला काहितरी हलताना दिसले. नीट बघितले तर त्या रातव्याच्या अंगावर दोन पैसे फिरत होते. ते दृश्य फारच विहिंगम होते. ते पैसे आपल्याच धुंदीत होते. फिरत फिरत ते त्य रातव्याच्या डोक्याजवळ आले, आम्हाला वाटले आता तो रातवा त्यांना खाणार, पण तो दगडासारखा ढिम्म बसुन होता. त्या पैश्यांनाच शेवटी कळाले की आपण कुठेतरी चुकीच्या ठिकाणी आहोत. ते पटकन त्याच्या अंगावरुन उतरले. आम्ही पण त्यांचे अनुकरण करुन परतीच्या वाटेला लागलो.
रातवा आणि पैसे
फ़्रॅन्कलिनचा रातवा
(हे फोटो मी सिंहगड व्हॅली मधे काढले होते.)
15 comments:
लेख छान आहे. रातव्याचे वर्णन आणि छायाचित्रे तर अप्रतिम. असेच अधिक वाचायला मिळेल अशी आशा करतो. शुभेच्छा.
mahaan lekh! nisarganireekShaNaache tumache anubhav waachaayalaa nakkeeh majaa yeIl.
थोर लिहिलं आहेस बाबा तू... अगदी अप्रतिम...
तुझे पुढचे लेख वाचायला अशीच मजा येईल...
dhanyavaad maMDaLi.
aapalyaa sarvaanchyaa pudhe he kaahich naahiye.
लेख छान आहे. रातव्याचे वर्णन आणि छायाचित्रे तर अप्रतिम. असेच अधिक वाचायला मिळेल अशी आशा करतो. शुभेच्छा.
Lai Bhari Bahu!
Asech liha.
wooooowwww!!!!!!!!!!!
amazing!...
awesome!
Photo sundar ahet.Ani blog che navahi avadale.
-Mi Anu
hi, I liked ur web page. would like to keep me updated on ur outdoor activities. I am not a tourist! Don't worry. But never seen birds through such sensitive cameras. But I do watch birds with my simple binoc. this is my email id- ioraespune@gmail.com. Keep me informed...if you have that kind of postings. Best
Ek Number lekha aahe. Bhava, lihilays pan chhan aani tula mahiti pan changli aahe. Hope to ready much more from your end
lekh sunder aahe. aani aamhalahi bhatakanyachi prerana denaara. thanx
Wonderful...
nice description with beautiful photography.. what else anyone ask more than this...
keep the good work going....
अतिशय उत्तम,अप्रतिम.... खूपच छान...!
खासकरून फोटोज्....
Photos are awesome and so is your writing.
Keep it up!
What is that bird with blue tail, blue spot about his eyes, and a dark blue patch on his wings, soaring in the sky?
That bird is mesmerizing. We have biodiversity comparable to rain forests and we are letting it die before our eyes.
What do you mean by RAATVA can fly with reverse wing motion. Does he flap his wings bottom-up instead of top-down? And if so, have people studied the aerodynamics?
Thanks
YP
Post a Comment